İbâzilerin Hâricîliği Meselesi

Özet

Hâriciler gerek fırka mensupları gerek fırka muhalifleri tarafından farklı isimlerle anılmıştır. Hâricilerin muhalifleri tarafından Hârici ismi  cemaatten haktan Hz. Aliden uzaklaşan anlamında kullanılmıştır. Hâriciler ise bu ismi Allah’a hicret edip kafirlerin arasından uzaklaşanlar anlamında kullanmışlardır.  Hâriciler çoğu zaman sıffin savaşıyla beraber ortaya çıkmış gibi anlatılsa da Hârici düşüncesini Hz. Osman’ın son zamanlarında da görebiliriz. Ancak  sıffin savaşıyla kitleselleşerek fiilen  ortaya çıkan Hâricilerin düşünce yapılarını ilk dönem ve ikinci dönem harici düşüncesi olarak ikiye ayırabiliriz. İlk dönemlerde sistemleşememiş olsalar da günah işleyen herkesi, iki hakemi ve onların kararlarına uyan herkesi tekfir etmek gibi bir takım inançlar ortaya koymuşlardır. İkinci dönemde ise siyasi tutumlarını itikâdi alana taşıyarak sistemleştirmeye başlamışlardır ve zamanla ezârika, necedât, sufriyye, acâride ve ibâziyye gibi birçok fırkalara ayrılmıştır. Diğer fırkalar günümüze kadar varlıklarını devam ettiremezken İbâziler günümüze kadar varlığını sürdürebilmiştir. Adını kurucusu olan Abdullah b İbâz’dan alan İbâziyye fırkası Nafi b. Ezrak’ın harici olmayan diğer Müslümanlara karşı görüşlerine katılmayıp Basra’da Abdullah b. İbâz’ın çevresinde toplananlarca oluşmuştur. Ehlül adl veya istikametü ehlül adl gibi isimlerde kullanmışlardır. İbâziyye fırkası haricîlerin fırkası olmayı kabul etmemiş ve bu görüşlerini temellendirerek karşı çıkmışlardır.